Từ ngày 1/11/2025, Nghị quyết số 03/2025/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao chính thức có hiệu lực, mang đến nhiều hướng dẫn quan trọng liên quan đến việc áp dụng các quy định mới của Bộ luật Hình sự. Một trong những nội dung đáng chú ý nhất là quy định về điều kiện chuyển hình phạt tử hình sang tù chung thân đối với một số trường hợp cụ thể.
Phạm vi áp dụng của Nghị quyết 03/2025/NQ-HĐTP
Nghị quyết được ban hành ngày 30/9/2025 nhằm hướng dẫn khoản 2 và khoản 3 Điều 4 của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 86/2025/QH15. Theo đó, những người bị kết án tử hình trước ngày 01/7/2025 nhưng chưa thi hành án có thể được xem xét chuyển hình phạt từ tử hình sang tù chung thân nếu đáp ứng đủ điều kiện luật định.
Các trường hợp được xem xét chuyển án tử hình sang tù chung thân
Theo Điều 2 của Nghị quyết, người bị kết án tử hình sẽ được chuyển sang hình phạt tù chung thân nếu thuộc một trong ba nhóm trường hợp sau:
Thứ nhất, người bị kết án tử hình mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối theo quy định tại điểm c khoản 3 Điều 40 Bộ luật Hình sự hiện hành.
Thứ hai, người bị kết án tử hình về một số tội danh cụ thể như: hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, gián điệp, phá hoại cơ sở vật chất kỹ thuật của Nhà nước, sản xuất buôn bán thuốc giả là thuốc chữa bệnh, vận chuyển trái phép chất ma túy, tham ô tài sản, nhận hối lộ và phá hoại hòa bình gây chiến tranh xâm lược.
Thứ ba, người bị kết án tử hình về tội sản xuất trái phép chất ma túy hoặc mua bán trái phép chất ma túy, nếu khối lượng ma túy dùng làm căn cứ tuyên án bằng hoặc thấp hơn mức tối thiểu của khung tử hình, hoặc cao hơn nhưng không phải là chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy, đồng thời không có từ hai tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trở lên.
Siết chặt điều kiện nhằm ngăn chặn việc lợi dụng chính sách
Để đảm bảo việc áp dụng quy định được chặt chẽ, minh bạch, tránh tình trạng lập hồ sơ giả hoặc lợi dụng chính sách để trốn tránh hình phạt nghiêm khắc, Nghị quyết 03/2025 đã quy định rất cụ thể tại các Điều 3, 4 và 5.
Đối với trường hợp mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối, người bị kết án phải có kết luận y khoa của cơ sở khám chữa bệnh cấp chuyên sâu, phù hợp với quy định của Luật Khám bệnh, chữa bệnh. Đặc biệt, kết luận y tế chỉ có giá trị trong thời hạn không quá 06 tháng tính đến thời điểm Chánh án Tòa án nhân dân tối cao xem xét, quyết định.
Trình tự, thủ tục chuyển hình phạt
Sau khi nhận được thông báo từ trại tạm giam hoặc trong quá trình rà soát hồ sơ, Tòa án đã xét xử sơ thẩm có trách nhiệm lập danh sách người đủ điều kiện được chuyển hình phạt, gửi kèm hồ sơ vụ án đến Viện kiểm sát nhân dân tối cao để lấy ý kiến.
Trên cơ sở hồ sơ và quan điểm của Viện kiểm sát, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao sẽ là người xem xét và ra quyết định cuối cùng về việc chuyển hình phạt từ tử hình sang tù chung thân.
Ý nghĩa nhân văn của quy định mới
Việc ban hành và áp dụng Nghị quyết 03/2025/NQ-HĐTP được đánh giá là bước tiến quan trọng trong chính sách hình sự, thể hiện rõ tính nhân đạo và khoan dung của pháp luật Việt Nam. Quy định này cho thấy Nhà nước cân nhắc thận trọng giữa tính nghiêm minh của pháp luật và giá trị nhân văn, đặc biệt trong những trường hợp việc tiếp tục áp dụng án tử hình không còn thực sự cần thiết.
Nghị quyết 03/2025/NQ-HĐTP chính thức có hiệu lực từ ngày 1/11/2025, mở ra cơ hội pháp lý mới cho một số người bị kết án tử hình, đồng thời vẫn bảo đảm sự nghiêm khắc và công bằng của pháp luật.
