Trường hợp con của người để lại di sản mất sớm khiến việc chia tài sản trở nên rắc rối và dễ phát sinh tranh chấp. Pháp luật Việt Nam đã quy định cơ chế thừa kế thế vị nhằm bảo đảm quyền lợi cho cháu, chắt những người kế thừa trực hệ của người đã mất. Bài viết dưới đây phân tích rõ điều kiện và thủ tục để thực hiện thừa kế thế vị, giúp người đọc hiểu cách xác định người được hưởng, tỷ lệ chia di sản và cách tiến hành đúng quy định. Nội dung được tư vấn bởi Công ty Luật TNHH Dragon chuyên về luật dân sự và thừa kế.

Khái niệm thừa kế thế vị là gì?

Trong đời sống, không ít trường hợp xảy ra tình huống con cái qua đời trước cha mẹ, khiến việc phân chia di sản trở nên phức tạp. Để đảm bảo quyền lợi cho những người cùng huyết thống, Bộ luật Dân sự 2015 đã quy định về thừa kế thế vị, một hình thức thừa kế đặc biệt, giúp con cháu được “thế vị” phần di sản mà cha hoặc mẹ của họ đáng lẽ được hưởng nếu còn sống.

Theo Điều 652 Bộ luật Dân sự năm 2015, thừa kế thế vị được hiểu như sau:

“Trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống. Nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.”

Nói cách khác, thừa kế thế vị là quyền được hưởng phần di sản “thay thế” cho cha hoặc mẹ đã mất, đảm bảo tính công bằng và kế thừa dòng máu trong gia đình.

Ai là đối tượng được hưởng thừa kế thế vị?

Không phải ai cũng có quyền hưởng thừa kế thế vị. Pháp luật quy định rõ chỉ những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất (theo Điều 651 Bộ luật Dân sự) mới được xem xét. Cụ thể:

• Cháu (nội hoặc ngoại) sẽ được hưởng thừa kế thế vị nếu cha hoặc mẹ của cháu chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản.
• Chắt (nội hoặc ngoại) chỉ được hưởng trong trường hợp cháu cũng chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản.

Đặc biệt, người thừa kế thế vị phải còn sống vào thời điểm mở thừa kế, hoặc đã thành thai trước khi người để lại di sản chết và sinh ra còn sống.

Ví dụ thực tế: Ông A có 2 người con là B và C. B mất trước ông A, để lại 2 người con là D và E. Khi ông A mất, D và E sẽ thế vị phần di sản mà cha B của họ được hưởng, chia đều nhau.

Điều kiện và thủ tục để thực hiện thừa kế thế vị

Điều kiện để được hưởng thừa kế thế vị

Để đảm bảo việc chia di sản diễn ra đúng quy định, người hưởng thừa kế thế vị cần đáp ứng đầy đủ các điều kiện sau:

Người được thế vị thuộc hàng thừa kế thứ nhất

Hàng thừa kế thứ nhất bao gồm: vợ, chồng, cha, mẹ, con ruột hoặc con nuôi hợp pháp của người để lại di sản. Thừa kế thế vị chỉ phát sinh trong hàng thừa kế thứ nhất, không áp dụng cho hàng thừa kế sau.

Người được thế vị phải còn sống hoặc đã thành thai

Người hưởng thừa kế thế vị phải còn sống tại thời điểm người để lại di sản chết, hoặc được thành thai trước khi người để lại di sản chết và sinh ra còn sống. Đây là điều kiện bắt buộc để bảo đảm tính hợp pháp.

Người bị thế vị (cha/mẹ của người được thế vị) phải có quyền thừa kế

Nếu người bị thế vị bị truất quyền thừa kế hoặc không có quyền hưởng di sản theo Điều 621 Bộ luật Dân sự (ví dụ: cố ý giết người để lại di sản, lừa dối, cưỡng ép lập di chúc…), thì người con/cháu của họ cũng không được hưởng thừa kế thế vị.

Thừa kế thế vị chỉ áp dụng với thừa kế theo pháp luật

Khác với thừa kế theo di chúc, thừa kế thế vị không phát sinh khi có di chúc, bởi trong trường hợp này, phần di chúc ghi tên người thừa kế đã chết sẽ vô hiệu. Di sản sẽ được chia theo pháp luật, và từ đó, quyền thế vị mới được áp dụng.

Thủ tục để thực hiện thừa kế thế vị

Thủ tục thực hiện thừa kế thế vị về cơ bản tương tự như việc chia thừa kế thông thường, nhưng có một số điểm cần lưu ý để đảm bảo đúng pháp luật.

Bước 1. Xác định người được hưởng thừa kế thế vị

Người có quyền hưởng thừa kế thế vị cần chuẩn bị giấy tờ chứng minh mối quan hệ huyết thống, bao gồm:

• Giấy khai sinh chứng minh là con/cháu/chắt của người bị thế vị.
• Giấy chứng tử của người bị thế vị (cha, mẹ, ông, bà…).
• Giấy chứng tử của người để lại di sản.

Bước 2. Lập văn bản khai nhận hoặc thỏa thuận phân chia di sản

Những người thừa kế (bao gồm người thế vị) cần làm thủ tục khai nhận di sản tại tổ chức công chứng, hoặc lập văn bản thỏa thuận chia di sản nếu có nhiều người cùng hưởng.

Tại đây, luật sư tư vấn sẽ giúp xác định tỷ lệ phần di sản mà người thế vị được hưởng, dựa trên phần cha/mẹ họ lẽ ra được nhận nếu còn sống.

Bước 3. Công chứng, đăng ký và sang tên tài sản

Sau khi công chứng văn bản chia di sản, người hưởng thừa kế thế vị có thể tiến hành đăng ký sang tên tài sản tại cơ quan có thẩm quyền (như Văn phòng đăng ký đất đai, cơ quan thuế, hoặc ngân hàng trong trường hợp di sản là tiền, sổ tiết kiệm…).

Nghĩa vụ tài sản của người hưởng thừa kế thế vị

Theo Điều 615 Bộ luật Dân sự 2015, người hưởng thừa kế (bao gồm người thế vị) có nghĩa vụ thực hiện các khoản nợ, nghĩa vụ tài sản của người chết để lại trong phạm vi di sản nhận được.

Điều này có nghĩa, nếu người để lại di sản có nợ hoặc nghĩa vụ tài chính chưa thanh toán, thì người thế vị phải chịu trách nhiệm tương ứng với phần di sản được hưởng không vượt quá giá trị đó.

Trường hợp người có quyền thừa kế chết cùng thời điểm

Một tình huống pháp lý phức tạp thường gặp là những người có quyền thừa kế di sản của nhau cùng chết trong một sự kiện (tai nạn, thiên tai…). Căn cứ Điều 619 Bộ luật Dân sự 2015, khi không thể xác định được ai chết trước, thì họ không được hưởng di sản của nhau, trừ trường hợp thừa kế thế vị được áp dụng.

Ví dụ: Ông X và con trai Y cùng mất trong một tai nạn. Theo luật, Y không thể thừa kế tài sản của X vì cả hai chết cùng thời điểm. Tuy nhiên, cháu nội của X (con của Y) vẫn được thừa kế thế vị phần tài sản mà Y đáng lẽ được hưởng, đảm bảo tính nhân văn và công bằng trong thừa kế.

Tại sao nên có luật sư tư vấn khi thực hiện thừa kế thế vị?

Thừa kế là lĩnh vực có nhiều quy định pháp lý phức tạp, dễ xảy ra tranh chấp giữa các thành viên trong gia đình, đặc biệt khi có yếu tố thừa kế thế vị. Việc tìm đến luật sư tư vấn luật dân sự hoặc văn phòng luật sư uy tín tại Hà Nội như Công ty Luật TNHH Dragon sẽ giúp bạn:

• Xác định chính xác quyền hưởng di sản theo quy định pháp luật.
• Soạn thảo và công chứng hồ sơ thừa kế đúng quy trình, tránh sai sót.
• Giải quyết tranh chấp thừa kế (nếu có) một cách hợp pháp, tiết kiệm thời gian và chi phí.
• Đảm bảo quyền lợi tối đa cho người thế vị, hạn chế rủi ro pháp lý về sau.

Với đội ngũ luật sư thừa kế và dân sự giàu kinh nghiệm, Công ty Luật TNHH Dragon là một công ty luật sư uy tín tại Hà Nội, luôn đồng hành cùng khách hàng trong mọi thủ tục về di sản, từ tư vấn, xác minh quyền thừa kế đến thực hiện các thủ tục pháp lý tại www.vanphongluatsu.com.vn.