Trong pháp luật hình sự Việt Nam, hai tội danh thường xuyên bị nhầm lẫn là tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Việc hiểu đúng ranh giới giữa hai tội này có ý nghĩa then chốt trong việc tố giác, bảo vệ quyền lợi của người bị hại, đồng thời bảo vệ người bị tố cáo khỏi việc áp dụng sai tội danh.

Cơ sở pháp lý và khái niệm chung

Hai tội danh này đều thuộc nhóm tội xâm phạm quyền sở hữu, được quy định tại:

• Điều 174 BLHS 2015, sửa đổi 2017 – Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản;
• Điều 175 BLHS 2015, sửa đổi 2017 – Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.

Cả hai đều hướng đến hành vi chiếm đoạt tài sản của người khác với lỗi cố ý, nhưng cách thức thực hiện, thời điểm phát sinh ý định chiếm đoạt và bản chất quan hệ giữa các bên hoàn toàn khác nhau. Đây cũng là điểm mấu chốt để cơ quan tiến hành tố tụng và luật sư đánh giá, định tội danh chính xác.

Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản nghĩa là gian dối trước, chiếm đoạt sau

Dấu hiệu cơ bản

Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản được hiểu là hành vi:

• Dùng thủ đoạn gian dối: đưa thông tin sai sự thật, giả mạo, tạo dựng hoàn cảnh không có thật, che giấu sự thật…
• Khiến chủ tài sản hoặc người quản lý tài sản tin nhầm và tự nguyện giao tài sản;
• Người phạm tội có ý định chiếm đoạt ngay từ đầu, mục đích từ ban đầu là chiếm đoạt chứ không phải thực hiện giao dịch chân chính.

Yếu tố quan trọng: hành vi gian dối xuất hiện trước hoặc trong thời điểm giao tài sản. Nếu không có thủ đoạn gian dối, sẽ không có việc giao tài sản.

Ngưỡng xử lý và khung hình phạt (tóm lược)

Theo quy định hiện hành, người thực hiện hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu:

• Giá trị tài sản từ 2.000.000 đồng trở lên, hoặc
• Dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc các trường hợp đã bị xử phạt vi phạm hành chính, đã có án tích, gây ảnh hưởng xấu, tài sản là phương tiện kiếm sống chính của bị hại…

Khung hình phạt dao động từ cải tạo không giam giữ, phạt tù từ 06 tháng đến tù chung thân, tùy theo giá trị tài sản chiếm đoạt và các tình tiết như: có tổ chức, chuyên nghiệp, lợi dụng chức vụ quyền hạn, lợi dụng thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh, gây hậu quả nghiêm trọng về trật tự xã hội… Ngoài ra, người phạm tội có thể bị phạt tiền, cấm chức vụ, cấm hành nghề, tịch thu tài sản.

Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản nghĩa là nhận hợp pháp, chiếm đoạt sau

Dấu hiệu cơ bản

Khác với lừa đảo, tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản xảy ra khi:

• Ban đầu, người phạm tội nhận tài sản một cách hợp pháp từ chủ sở hữu: thông qua hợp đồng vay, mượn, thuê, gửi giữ, ủy thác, ký gửi…;
• Sau khi đã nhận tài sản, người này nảy sinh hoặc thực hiện ý định chiếm đoạt, bằng một trong các hành vi:
  • Bỏ trốn;
  • Dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt;
  • Đến hạn có khả năng trả nhưng cố tình không trả;
  • Sử dụng tài sản vào mục đích bất hợp pháp dẫn đến không còn khả năng hoàn trả.

Yếu tố mấu chốt: quan hệ ban đầu là tín nhiệm, tự nguyện, hợp pháp, hành vi chiếm đoạt chỉ xuất hiện sau khi đã giao nhận tài sản.

Ngưỡng xử lý và khung hình phạt (tóm lược)

Người lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu:

• Tài sản bị chiếm đoạt từ 4.000.000 đồng trở lên, hoặc
• Dưới 4.000.000 đồng nhưng đã có tiền sử, tài sản đặc biệt, hoặc gây hậu quả theo luật định.

Khung hình phạt trải từ cải tạo không giam giữ, phạt tù từ 06 tháng đến 20 năm, tùy thuộc giá trị tài sản và các tình tiết: có tổ chức, chuyên nghiệp, lợi dụng chức vụ quyền hạn, gây ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự, tái phạm nguy hiểm… Người phạm tội cũng có thể bị phạt tiền, cấm chức vụ, cấm hành nghề, tịch thu tài sản.

Cách phân biệt tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và lạm dụng tín nhiệm

Đây là nội dung nhiều người quan tâm, đặc biệt trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử và giải quyết tranh chấp có yếu tố dân sự hình sự. Có thể khái quát một số tiêu chí quan trọng:

Thời điểm hình thành ý định chiếm đoạt

• Lừa đảo chiếm đoạt tài sản: ý định chiếm đoạt có ngay từ đầu, trước khi nhận tài sản; gian dối là công cụ để chiếm đoạt.
• Lạm dụng tín nhiệm: ban đầu có thể thực hiện giao dịch hợp pháp, sau đó mới nảy sinh ý định chiếm đoạt hoặc dùng tài sản sai mục đích.

Cách thức nhận tài sản

• Lừa đảo: tài sản được giao vì bị lừa, tin vào thông tin sai sự thật.
• Lạm dụng tín nhiệm: tài sản được giao dựa trên niềm tin, quan hệ hợp đồng hoặc cam kết dân sự hợp pháp.

Bản chất quan hệ

• Lừa đảo: quan hệ chủ yếu mang tính chất tội phạm ngay từ khởi đầu, không có nền tảng hợp pháp thực sự.
• Lạm dụng tín nhiệm: ban đầu là quan hệ dân sự, kinh tế hợp pháp, nhưng bị biến tướng thành hành vi chiếm đoạt.

Hệ quả thực tiễn

• Nhiều vụ việc vay mượn, góp vốn, hợp đồng kinh tế… dễ bị quy kết hình sự. Tuy nhiên, nếu chỉ là tranh chấp dân sự về khả năng thanh toán, không có yếu tố gian dối hoặc lạm dụng tín nhiệm theo luật, cần thận trọng tránh hình sự hóa quan hệ dân sự.

Việc phân biệt đúng rất quan trọng để bảo vệ quyền lợi của người bị hại, đồng thời đảm bảo người bị tố cáo không bị truy cứu oan sai. Đây chính là giai đoạn cần sự tham gia của luật sư có kinh nghiệm để đánh giá chứng cứ, bối cảnh giao dịch, ý chí các bên.

Khi là nạn nhân hoặc bị tố cáo: nên làm gì?

Đối với người bị hại hoặc doanh nghiệp:

• Thu thập và lưu giữ đầy đủ hợp đồng, chứng từ, sao kê, tin nhắn, email, biên bản làm việc, giấy tờ giao nhận…
• Sớm liên hệ cơ quan công an hoặc luật sư để được đánh giá hành vi thuộc dấu hiệu tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản hay lạm dụng tín nhiệm, hay chỉ là tranh chấp dân sự.
• Tránh tự ý thỏa thuận thiếu cơ sở, hoặc sử dụng biện pháp trái pháp luật (đe dọa, bôi nhọ danh dự…) làm phức tạp vụ việc.

Đối với người bị tố cáo:

• Tuyệt đối không xem nhẹ việc làm việc với cơ quan điều tra;
• Chuẩn bị tài liệu chứng minh thiện chí thực hiện nghĩa vụ (khả năng trả, thỏa thuận gia hạn, hoạt động kinh doanh thua lỗ khách quan…);
• Nên có luật sư tham gia từ sớm để tránh lời khai bất lợi, định tội sai hoặc nâng khung không cần thiết.

Trong cả hai phía, việc có luật sư tư vấn và tham gia tố tụng sẽ giúp làm rõ bản chất quan hệ, phân biệt ranh giới dân sự hình sự và bảo vệ tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp.

Vai trò của Văn phòng Luật sư Dragon trong các vụ án lừa đảo và lạm dụng tín nhiệm

Là một trong những văn phòng luật sư uy tín tại Hà Nội, Văn phòng Luật sư Dragon có nhiều kinh nghiệm thực tiễn trong:

• Tư vấn, đánh giá tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản trên cơ sở hồ sơ, chứng cứ cụ thể;
• Hỗ trợ người bị hại lập hồ sơ tố giác tội phạm, yêu cầu bồi thường, tham gia với tư cách người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp;
• Tham gia với tư cách luật sư bào chữa cho bị can, bị cáo, bảo đảm việc điều tra, truy tố, xét xử diễn ra khách quan, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật;
• Tư vấn giải pháp thương lượng, khắc phục hậu quả, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự khi có căn cứ;
• Hỗ trợ doanh nghiệp, tổ chức nhận diện rủi ro pháp lý trong hợp đồng, giao dịch để phòng ngừa hành vi chiếm đoạt.

Thông tin, dịch vụ và liên hệ được công khai minh bạch trên vanphongluatsu.com.vn, giúp khách hàng dễ dàng tiếp cận đội ngũ luật sư tư vấn luật dân sự và hình sự chuyên sâu, phong cách làm việc chuyên nghiệp, bảo mật và tận tâm.

Việc phân biệt đúng tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản là công cụ thực tế để bảo vệ quyền sở hữu, bảo vệ uy tín và hạn chế nguy cơ bị xử lý oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm. Mỗi vụ việc đều có bối cảnh, chứng cứ và diễn biến riêng, do đó không nên suy luận cảm tính mà cần tiếp cận trên cơ sở pháp luật và tư vấn chuyên môn.

Nếu bạn là nạn nhân của hành vi chiếm đoạt hoặc đang bị tố cáo, triệu tập, điều tra liên quan đến hai tội danh này, đừng tự mình đối mặt, hãy liên hệ tới Văn phòng Luật sư Dragon – công ty luật sư uy tín tại Hà Nội. Chúng tôi sẵn sàng đồng hành, phân tích hồ sơ, tham gia bào chữa, bảo vệ quyền lợi hợp pháp một cách bài bản, đúng luật và nhân văn.