Bạn có biết rằng không phải mọi hành vi sử dụng tác phẩm của người khác đều bị coi là vi phạm bản quyền? Pháp luật Việt Nam quy định rõ những trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả, cho phép cá nhân, tổ chức được sử dụng tác phẩm mà không cần xin phép hay trả tiền bản quyền nếu đáp ứng đúng điều kiện luật định. Vậy trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả là gì, bao gồm những trường hợp nào và cần lưu ý gì để không vi phạm? Cùng Công ty Luật sư uy tín tại Hà Nội – Dragon tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả là gì?

Khái niệm “trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả” được hiểu là những hành vi sử dụng hợp pháp tác phẩm của người khác mà không cần sự cho phép của chủ sở hữu quyền tác giả và không phải trả thù lao, miễn là tuân thủ đúng phạm vi, mục đích, điều kiện pháp luật quy định.

Các trường hợp này được quy định cụ thể tại Điều 25 và 25a của Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam (sửa đổi năm 2022), có hiệu lực từ 01/01/2023.

Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả theo Luật Sở hữu trí tuệ

Sử dụng tác phẩm cho mục đích học tập, nghiên cứu khoa học

Cá nhân được tự sao chép một bản để phục vụ nghiên cứu khoa học hoặc học tập, miễn là không nhằm mục đích thương mại. Tuy nhiên, cần lưu ý: việc sao chép bằng thiết bị sao chép số lượng lớn (ví dụ photocopy hàng loạt) không thuộc phạm vi ngoại lệ này.

Ngoài ra, người học, người nghiên cứu được sao chép hợp lý một phần tác phẩm bằng thiết bị sao chép, nhưng phải đảm bảo không làm ảnh hưởng đến quyền khai thác bình thường của tác giả.

Minh họa trong hoạt động giảng dạy

Một trong những ngoại lệ phổ biến là việc sử dụng hợp lý tác phẩm để minh họa trong bài giảng, ấn phẩm, bản ghi âm, ghi hình hoặc chương trình phát sóng phục vụ giảng dạy. Hoạt động này được phép phân phối trong mạng nội bộ của cơ sở đào tạo, miễn sao chỉ người học và giảng viên trong buổi học đó có thể truy cập.

Sử dụng trong hoạt động công vụ của cơ quan nhà nước

Cơ quan nhà nước có thể sử dụng tác phẩm trong hoạt động công vụ mà không cần xin phép, ví dụ như trong các tài liệu tuyên truyền, phổ biến pháp luật, hướng dẫn nghiệp vụ hành chính… miễn sao không vì mục đích thương mại hoặc bóp méo nội dung tác phẩm.

Trích dẫn hợp lý để bình luận, minh họa, giới thiệu

Pháp luật cho phép trích dẫn một phần hợp lý của tác phẩm để bình luận, giới thiệu, minh họa hoặc sử dụng trong các bài báo, chương trình phát sóng, phim tài liệu… Điều kiện là không làm sai lệch ý tác giả và phải ghi rõ nguồn trích dẫn.

Sử dụng trong hoạt động thư viện

Các thư viện được phép sao chép tác phẩm để lưu trữ, bảo quản hoặc phục vụ tra cứu nội bộ mà không nhằm mục đích thương mại. Tuy nhiên, bản sao lưu trữ này phải được đánh dấu rõ ràng và chỉ giới hạn đối tượng được tiếp cận theo quy định pháp luật về thư viện, lưu trữ.

Đặc biệt, việc sao chép hoặc truyền tác phẩm giữa các thư viện thông qua mạng máy tính cũng được chấp nhận nếu số lượng người đọc cùng lúc không vượt quá số lượng bản sao mà thư viện sở hữu.

Biểu diễn, trình diễn không vì lợi nhuận

Các buổi biểu diễn tác phẩm sân khấu, âm nhạc, múa hoặc nghệ thuật khác phục vụ sinh hoạt văn hóa, tuyên truyền cổ động và không nhằm mục đích thương mại được xem là ngoại lệ hợp pháp. Tuy nhiên, tổ chức biểu diễn cần đảm bảo không xuyên tạc, làm biến dạng tác phẩm hoặc lợi dụng để quảng cáo, kiếm lời.

Ghi hình, chụp ảnh tác phẩm trưng bày nơi công cộng

Cá nhân, tổ chức được chụp ảnh hoặc quay video các tác phẩm mỹ thuật, kiến trúc, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng được trưng bày tại nơi công cộng nhằm giới thiệu hình ảnh của tác phẩm. 

Ví dụ: du khách chụp ảnh cùng tượng đài, kiến trúc công cộng, hành vi này không bị xem là xâm phạm quyền tác giả nếu không dùng vào mục đích thương mại.

Nhập khẩu bản sao để sử dụng cá nhân

Cá nhân được nhập khẩu bản sao tác phẩm từ nước ngoài về sử dụng cho mục đích cá nhân mà không nhằm mục đích kinh doanh. Ví dụ: mua sách bản quyền để đọc cá nhân hoàn toàn hợp pháp.

Đưa tin thời sự có sử dụng tác phẩm

Trong quá trình đưa tin, chụp ảnh, ghi âm, ghi hình sự kiện thời sự, việc có hình ảnh, âm thanh của tác phẩm xuất hiện trong bối cảnh đó được xem là sử dụng hợp pháp. Tuy nhiên, phạm vi chỉ được sử dụng để phục vụ mục đích đưa tin, không được khai thác riêng lẻ tác phẩm để kinh doanh.

Sử dụng bài phát biểu, bài giảng công khai

Báo chí, truyền hình có thể sao chép hoặc đăng tải lại bài giảng, bài phát biểu, bài nói được trình bày trước công chúng, miễn sao phù hợp mục đích thông tin thời sự và tác giả không tuyên bố giữ bản quyền.

Trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả dành cho người khuyết tật

Theo Điều 25a Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi 2022), pháp luật đặc biệt quy định ngoại lệ cho người khuyết tật nhằm bảo đảm quyền tiếp cận thông tin và tri thức bình đẳng.

Cụ thể:

• Người khuyết tật hoặc người chăm sóc họ có quyền sao chép, biểu diễn, truyền đạt tác phẩm dưới định dạng dễ tiếp cận như chữ nổi, âm thanh, đọc nói… nếu có quyền truy cập hợp pháp bản gốc.
• Các tổ chức được Chính phủ cấp phép có thể phân phối, truyền đạt, nhập khẩu bản sao dễ tiếp cận phục vụ người khuyết tật mà không cần xin phép chủ sở hữu quyền tác giả.
• Việc trao đổi, phân phối tác phẩm dạng dễ tiếp cận giữa các quốc gia thành viên điều ước quốc tế (ví dụ Hiệp ước Marrakesh) cũng được miễn trừ quyền tác giả, nếu đảm bảo chỉ phục vụ người khuyết tật.

Vì sao nên nhờ luật sư tư vấn khi sử dụng tác phẩm?

Trong thực tế, nhiều cá nhân hoặc doanh nghiệp vô tình vi phạm quyền tác giả do hiểu sai phạm vi ngoại lệ hoặc sử dụng vượt mức cho phép. Để tránh rủi ro pháp lý, bạn nên tham khảo ý kiến từ luật sư chuyên về sở hữu trí tuệ hoặc luật dân sự.

Công ty Luật TNHH Dragon – văn phòng luật sư uy tín tại Hà Nội, với đội ngũ luật sư tư vấn luật dân sự và sở hữu trí tuệ nhiều kinh nghiệm, luôn sẵn sàng hỗ trợ khách hàng trong:

• Tư vấn về quyền tác giả, quyền liên quan
• Soạn thảo, đăng ký, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ
• Giải quyết tranh chấp vi phạm bản quyền
• Đại diện khách hàng làm việc với Cục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch

Truy cập website: www.vanphongluatsu.com.vn để được tư vấn chi tiết và đặt lịch gặp luật sư chuyên sâu.