Thủ tục phân chia tài sản thừa kế khi không có di chúc theo quy định mới nhất

Không ít gia đình rơi vào tranh chấp, mâu thuẫn kéo dài chỉ vì người mất không để lại di chúc rõ ràng. Khi đó, câu hỏi thường trực là: “Tài sản thừa kế chia thế nào cho đúng luật?”, “Ai được hưởng, ai không?”, “Thủ tục phân chia tài sản thừa kế khi không có di chúc cụ thể ra sao?”. Nếu không nắm rõ quy định của pháp luật dân sự, các bên rất dễ áp dụng sai, tự thỏa thuận cảm tính, dẫn đến tranh chấp gay gắt, thậm chí phải đưa nhau ra Tòa.

Bài viết này, Công ty luật Dragon sẽ cung cấp cái nhìn hệ thống, dễ hiểu và đúng pháp luật về trình tự, thủ tục phân chia tài sản thừa kế khi không có di chúc, trên cơ sở Bộ luật Dân sự 2015.

Khi nào áp dụng chia thừa kế theo pháp luật?

Theo Bộ luật Dân sự 2015, việc phân chia di sản được thực hiện theo di chúc hợp pháp; chỉ khi rơi vào một trong các trường hợp sau mới áp dụng thừa kế theo pháp luật (tức chia theo hàng thừa kế, không có di chúc hoặc di chúc không còn hiệu lực):

Không có di chúc;
Di chúc không hợp lệ (lập sai hình thức, sai chủ thể, bị ép buộc, giả mạo…);
Di chúc bị hủy, bị thất lạc, không chứng minh được nội dung;
Người được chỉ định hưởng di sản chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc;
Phần di sản không được định đoạt trong di chúc;
Có người thuộc diện thừa kế nhưng không được đề cập trong di chúc, thuộc trường hợp được hưởng phần di sản bắt buộc theo luật.

Khi thuộc một trong các trường hợp trên, việc phân chia di sản phải tuân theo quy định của pháp luật về hàng thừa kế và nguyên tắc chia di sản, không thể tùy tiện chia theo cảm tính.

Ai được hưởng tài sản khi không có di chúc?

Đây là vấn đề cốt lõi trước khi nói đến “thủ tục”. Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rõ những người thừa kế theo pháp luật theo thứ tự hàng thừa kế:

Hàng thừa kế thứ nhất: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết.
Hàng thừa kế thứ hai: ông bà nội, ông bà ngoại; anh, chị, em ruột; cháu ruột mà người chết là ông/bà.
Hàng thừa kế thứ ba: cụ nội, cụ ngoại; bác, chú, cậu, cô, dì; chắt; cháu ruột mà người chết là bác, chú, cậu, cô, dì.

Nguyên tắc:

Người ở hàng sau chỉ được hưởng nếu không còn ai ở hàng trước (chết, không có quyền hưởng, bị truất quyền hoặc từ chối nhận di sản).
Những người cùng một hàng thừa kế được hưởng phần di sản bằng nhau, trừ khi có thỏa thuận khác.

Vì vậy, để chia tài sản đúng luật khi không có di chúc, cần xác định chính xác: người để lại di sản đã chết chưa, di sản là gì, còn những ai thuộc hàng thừa kế thứ nhất, có ai thuộc diện không được hưởng, có ai từ chối nhận di sản không, có phát sinh thừa kế thế vị (cháu, chắt hưởng thay phần cha mẹ đã chết trước) hay không.

Thời hiệu yêu cầu chia di sản thừa kế

Một trong những sai lầm thường gặp là để quá lâu rồi mới yêu cầu chia di sản và nghĩ rằng “lúc nào chia cũng được”. Pháp luật có quy định rõ về thời hiệu yêu cầu chia di sản tại Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015:

30 năm đối với bất động sản (đất đai, nhà ở…);
10 năm đối với động sản.

Hết thời hạn này, về nguyên tắc, không còn quyền khởi kiện yêu cầu chia di sản; tài sản có thể thuộc về người đang quản lý hoặc xử lý theo cơ chế pháp luật quy định. Do đó, khi không có di chúc, các đồng thừa kế nên xem xét, tiến hành thủ tục phân chia di sản trong thời hiệu hợp lệ, tránh để kéo dài dẫn tới tranh chấp phức tạp.

Thủ tục phân chia tài sản thừa kế khi không có di chúc

Để phân chia tài sản thừa kế khi không có di chúc đúng luật, có thể đi theo các bước cơ bản sau:

Bước 1: Xác định di sản thừa kế

Cần làm rõ di sản thuộc sở hữu của người chết tại thời điểm mở thừa kế (thời điểm người đó chết), bao gồm:

Nhà, đất, tài sản gắn liền với đất;
Tiền, vàng, tài khoản ngân hàng, cổ phiếu, phần vốn góp;
Tài sản khác có giá trị;
Quyền tài sản (quyền sử dụng đất, quyền được nhận tiền, bồi thường…).

Lưu ý:

Phải tách bạch rõ tài sản riêng và tài sản chung vợ chồng. Đối với tài sản chung, chỉ phần thuộc người chết mới là di sản.
Cần thu thập: giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, đăng ký xe, sổ tiết kiệm, hợp đồng góp vốn, chứng từ sở hữu…

Bước 2: Xác định người thừa kế theo pháp luật

Tiến hành liệt kê toàn bộ những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người chết (vợ/chồng, cha mẹ, con…). Kiểm tra:

Ai còn sống tại thời điểm mở thừa kế;
Có ai thuộc trường hợp không được quyền hưởng di sản theo Điều 621 BLDS (như cố ý xâm phạm tính mạng, ngược đãi người để lại di sản…) hay không;
Có trường hợp thừa kế thế vị (cháu hưởng phần cha/mẹ đã chết trước) theo Điều 652 BLDS hay không.

Việc xác định đúng và đủ người thừa kế là điều kiện tiên quyết để văn bản phân chia di sản có giá trị pháp lý, tránh bị vô hiệu về sau.

Bước 3: Thỏa thuận phân chia di sản

Nếu các đồng thừa kế tự thỏa thuận được, đây là hướng đi nên ưu tiên.

Các bên cùng thống nhất về việc: giữ tài sản chung hay chia hiện vật, bán tài sản để chia tiền, người nào nhận tài sản nào, có thanh toán chênh lệch không…
Lập “Văn bản thỏa thuận phân chia di sản” hoặc “Văn bản khai nhận di sản” (tùy trường hợp chỉ một người hưởng hay nhiều người cùng hưởng), có đầy đủ chữ ký của những người thừa kế hoặc người được ủy quyền hợp pháp.

Pháp luật khuyến nghị và thực tế yêu cầu:

Đối với bất động sản, tài sản phải đăng ký quyền sở hữu/quyền sử dụng, văn bản thỏa thuận nên được lập tại tổ chức hành nghề công chứng để đảm bảo giá trị pháp lý, là cơ sở sang tên.

Bước 4: Công chứng văn bản phân chia di sản

Người thừa kế chuẩn bị hồ sơ công chứng, thường gồm:

Giấy chứng tử của người để lại di sản;
Giấy tờ chứng minh quan hệ (sổ hộ khẩu, giấy khai sinh, đăng ký kết hôn…);
Giấy tờ về tài sản (sổ đỏ, sổ hồng, giấy đăng ký xe, sổ tiết kiệm…);
Dự thảo văn bản thỏa thuận (nếu có);
CMND/CCCD của các đồng thừa kế.

Tổ chức công chứng kiểm tra hồ sơ, niêm yết (nếu cần), soạn hoặc kiểm tra văn bản thỏa thuận, các bên ký, công chứng viên chứng nhận. Văn bản này là cơ sở để thực hiện sang tên tài sản cho người được nhận di sản theo quy định.

Bước 5: Đăng ký sang tên tài sản

Sau khi có văn bản phân chia di sản được công chứng, người nhận di sản tiến hành:

Nộp hồ sơ tại Văn phòng đăng ký đất đai (đối với quyền sử dụng đất, nhà ở);
Đăng ký lại chủ sở hữu xe, cổ phần, quyền tài sản… tại cơ quan có thẩm quyền.

Đồng thời, thực hiện nghĩa vụ tài chính (thuế, lệ phí trước bạ nếu thuộc trường hợp phải nộp hoặc được miễn theo quy định).

Phải làm gì trong trường hợp có tranh chấp tài sản thừa kế?

Khi các đồng thừa kế không thể thỏa thuận về phần được hưởng, tính hợp pháp của di sản, công sức đóng góp, người “đứng tên hộ”, chuyển nhượng miệng… thì:

Một hoặc một số người thừa kế có thể khởi kiện yêu cầu Tòa án chia di sản thừa kế theo thủ tục tố tụng dân sự;
Tòa án xem xét nguồn gốc tài sản, hàng thừa kế, công sức duy trì, quản lý tài sản, các giao dịch liên quan, từ đó ra phán quyết.

Đây là giai đoạn rất cần sự tham gia của luật sư tư vấn luật dân sự của một công ty luật sư uy tín tại Hà Nội bởi chỉ một sai lầm trong việc thu thập chứng cứ, xác định thời hiệu, cách yêu cầu có thể khiến bạn thất thế, mất quyền lợi hoặc vụ án kéo dài nhiều năm.

Văn phòng Luật sư Dragon là một trong những văn phòng luật sư uy tín tại Hà Nội, có nhiều kinh nghiệm trong:

Tư vấn thủ tục phân chia tài sản thừa kế khi không có di chúc;
Soạn thảo văn bản thỏa thuận phân chia di sản, khai nhận di sản đúng quy định;
Đại diện khách hàng làm việc với công chứng, cơ quan đăng ký đất đai, ngân hàng;
Tư vấn và bảo vệ quyền lợi trong các vụ tranh chấp thừa kế phức tạp (nhiều tài sản, nhiều người thừa kế, di chúc miệng, di chúc không hợp lệ, tranh chấp nhà đất đứng tên một người…);
Hạn chế tối đa nguy cơ vô hiệu văn bản, tránh khiếu kiện kéo dài trong gia đình.

Với đội ngũ luật sư am hiểu sâu pháp luật dân sự, thừa kế, đất đai, cùng phong cách làm việc chuyên nghiệp, minh bạch, Văn phòng Luật sư Dragon là lựa chọn phù hợp cho những gia đình muốn giải quyết thừa kế đúng luật, êm thấm và an toàn pháp lý. Thông tin chi tiết, khách hàng có thể tham khảo tại vanphongluatsu.com.vn.